โรคระเบิดชั่วคราว (Intermittent Explosive Disorder: IED) คืออะไร
โรคระเบิดชั่วคราว หรือ Intermittent Explosive Disorder (IED) เป็นความผิดปกติทางอารมณ์และพฤติกรรม ที่ผู้ป่วยมีการแสดงความโกรธหรือความรุนแรงออกมาอย่างรุนแรงและฉับพลันเกินกว่าเหตุที่กระตุ้นให้เกิดอารมณ์นั้น เช่น การตะโกนเสียงดัง ขว้างปาสิ่งของ ทำร้ายผู้อื่น หรือแม้แต่ทำลายข้าวของ โดยพฤติกรรมนี้ไม่ได้เกิดจากการวางแผนล่วงหน้า และมักจะเกิดซ้ำๆ เป็นระยะ
ลักษณะสำคัญคือ อารมณ์ปะทุแบบฉับพลัน (explosive outbursts) ที่ไม่สอดคล้องกับเหตุการณ์ที่เกิดขึ้น และหลังจากเหตุการณ์ผ่านไป ผู้ป่วยมักรู้สึกเสียใจ อับอาย หรือรู้สึกผิด
สาเหตุและปัจจัยเสี่ยง
โรค IED ไม่มีสาเหตุเดียวที่ชัดเจน แต่มักเกิดจากหลายปัจจัยร่วมกัน ได้แก่
-
ปัจจัยทางชีวภาพ
-
» ความผิดปกติของสารเคมีในสมอง เช่น ซีโรโทนิน (serotonin) ต่ำกว่าปกติ
-
» ความผิดปกติของระบบการทำงานของสมองส่วนควบคุมอารมณ์
-
-
ปัจจัยทางจิตวิทยา
-
» การควบคุมอารมณ์ไม่ดี
-
» รูปแบบการคิดที่มองโลกในแง่ร้ายหรือรู้สึกว่าถูกคุกคามง่าย
-
-
ปัจจัยทางสิ่งแวดล้อมและสังคม
-
» การเติบโตในครอบครัวที่ใช้ความรุนแรง
-
» การถูกทารุณกรรมในวัยเด็ก
-
» การขาดทักษะการแก้ปัญหาอย่างเหมาะสม
-
อาการและลักษณะพฤติกรรม
ผู้ที่มีภาวะ IED อาจมีลักษณะดังนี้
-
» โกรธหรือหงุดหงิดง่ายเกินเหตุ
-
» มีพฤติกรรมรุนแรง เช่น ตะโกน ขว้างปาของ ทำร้ายร่างกายผู้อื่น
-
» อาการเกิดขึ้นทันทีทันใดโดยไม่มีการเตือนล่วงหน้า
-
» ระยะเวลาการปะทุของอารมณ์มักสั้น (ไม่กี่นาทีถึงครึ่งชั่วโมง)
-
» หลังเหตุการณ์มักรู้สึกเสียใจหรือรู้สึกผิด
-
» มีเหตุการณ์ลักษณะนี้เกิดซ้ำอย่างน้อย 2 ครั้งในช่วงหลายเดือน
ผลกระทบของโรค IED
หากไม่ได้รับการดูแล อาจส่งผลกระทบหลายด้าน เช่น
-
» ความสัมพันธ์ในครอบครัวและสังคมแย่ลง
-
» เสี่ยงต่อการกระทำความรุนแรงทางกายหรือกฎหมาย
-
» เกิดภาวะซึมเศร้า วิตกกังวล หรือปัญหาสุขภาพจิตอื่นร่วมด้วย
-
» เสี่ยงใช้สารเสพติดหรือแอลกอฮอล์เพื่อระบายความเครียด
การวินิจฉัย
แพทย์หรือจิตแพทย์จะทำการประเมินจาก
-
» ประวัติพฤติกรรมและอารมณ์ที่ผ่านมา
-
» การสัมภาษณ์เชิงลึกและแบบสอบถามด้านจิตวิทยา
-
» การตัดโรคอื่นออก เช่น ไบโพลาร์ โรคจิตเภท หรือปัญหาสารเสพติด
แนวทางการรักษาและดูแล
-
จิตบำบัด (Psychotherapy)
-
» การบำบัดพฤติกรรมทางปัญญา (CBT) เพื่อเรียนรู้การควบคุมอารมณ์
-
» การฝึกทักษะการสื่อสารและแก้ปัญหา
-
-
การใช้ยา (Medication)
-
» ยาต้านซึมเศร้า (SSRIs) เพื่อปรับสมดุลสารเคมีในสมอง
-
» ยาควบคุมอารมณ์ (Mood stabilizers) หรือยากันชักในบางกรณี
-
-
การดูแลตนเอง
-
» ฝึกหายใจลึก ๆ หรือเทคนิคผ่อนคลายเมื่อเริ่มรู้สึกโกรธ
-
» ออกกำลังกายสม่ำเสมอเพื่อลดความเครียด
-
» หลีกเลี่ยงแอลกอฮอล์และสารเสพติด
-
» จดบันทึกสถานการณ์ที่กระตุ้นอารมณ์ เพื่อหาทางรับมือที่เหมาะสม
-
สรุป
โรคระเบิดชั่วคราว (IED) เป็นภาวะที่ทำให้ผู้ป่วยมีการระเบิดอารมณ์รุนแรงและฉับพลันเกินเหตุ ซึ่งอาจส่งผลกระทบต่อชีวิตประจำวัน ความสัมพันธ์ และกฎหมาย การตระหนักรู้และเข้ารับการรักษาจากผู้เชี่ยวชาญเป็นสิ่งสำคัญ เพื่อช่วยให้ผู้ป่วยสามารถควบคุมอารมณ์และใช้ชีวิตได้อย่างมีคุณภาพมากขึ้น
